Konkubinat to nieuregulowany prawnie, faktyczny związek stworzony przez kobietę i mężczyznę, żyjących ze sobą bez uprzedniego zawarcia związku małżeńskiego.
Osoby żyjące ze sobą w konkubinacie stale ze sobą zamieszkują i pozostają we wspólnym pożyciu. Utrzymują więź psychiczną, fizyczną i ekonomiczną. Bez zachowania powyższych więzi związek partnerski nie może zostać uznany za związek konkubencki.
Prawo polskie w żaden sposób nie reguluje instytucji konkubinatu. W orzecznictwie przyjmuje się, że konkubinat to wspólne pożycie analogiczne do małżeństwa, ale pozbawione legalnego węzła. Pomimo zauważalnej analogii żaden z przepisów prawa regulujących instytucję małżeństwa, w różnych jego sferach, nie może zostać zastosowany do instytucji konkubinatu, a prawa i obowiązku partnerów nie są nigdzie zapisane. Z powyższego wynika, że wszelkie prawa i obowiązki istniejące pomiędzy partnerami wynikają jedynie z zasad współżycia społecznego i nie można ich dochodzić na drodze sądowej w myśl przepisów dotyczących małżeństwa.
Stosunki majątkowe w konkubinacie pomiędzy partnerami
Partnerzy w związku konkubenckim posiadają dwa odrębne majątki a więc nabywane przez każdego z nich ruchomości i nieruchomości stanowią jego wyłączną własność. W przypadku nabywania przedmiotów wspólnie co w przyszłości ze względu na rozpad konkubinatu rodzi najwięcej problemów powstaje współwłasność w częściach ułamkowych. Jeśli partnerzy znajdą porozumienie i podzielą zakupiony przedmiot w stopniu w jakim uczestniczyli w nim finansowo to nie będzie stanowiło to żadnego problemu.
Co jeśli nie ma zgody na wspólny podział majątku? Należy wtedy przeprowadzić postępowanie sądowe znoszące współwłasność zakupionych ruchomości i nieruchomości.
Przy zniesieniu współwłasności przyjmuje się co do zasady że partnerzy uczestniczyli w zakupie przedmiotów w stopniu równym. Jeśli jednak jeden z partnerów był bardziej zaangażowany w nabycie ruchomości czy nieruchomości może również domagać się od drugiego partnera zwrotu poniesionych nakładów na podstawie bezprawnego wzbogacenia się drugiej strony.
W przypadku śmierci partnera drugiemu przysługuje udział w połowie zakupionych wspólnie ruchomości i nieruchomości na podstawie współwłasności. Druga połowa wejdzie jednak do spadku. Należy wtedy przeprowadzić postępowanie, które z przedmiotów zostały nabyte wspólnie, a które należą do majątków odrębnych partnerów.
Obowiązek alimentacyjny wobec dzieci.
O ile w związku małżeńskim istnieje obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami, zarówno w trakcie trwania małżeństwa jak i po jego ustaniu, o tyle pomiędzy konkubentami taki obowiązek nie występuje. Ewentualne świadczenia alimentacyjne pozostają kwestią umowną pomiędzy partnerami. Sytuacja może ulec zmianie, jeśli jeden z partnerów uzna dziecko bądź sąd w odrębnym postępowaniu uzna ojcostwo konkubenta, który dobrowolnie nie chciał tego uczynić. W takim przypadku władza rodzicielska będzie przysługiwała obojga rodzicom co za tym idzie powstanie również obowiązek alimentacyjny łożenia na wychowanie i utrzymanie wspólnego dziecka.
Dziedziczenie po zmarłym partnerze.
Partnerzy żyjący w konkubinacie w przypadku śmierci nie dziedziczą po sobie z mocy przepisów prawa. Jeżeli partnerzy chcą zagwarantować sobie wzajemne dziedziczenie, jedynym skutecznym rozwiązaniem jest spisanie testamentu. Pamiętać należy, iż w przypadku dziedziczenia pomiędzy partnerami istnieje obowiązek uiszczenia podatku od nabytego spadku, albowiem konkubent traktowany jest jako osoba obca.
Należy pamiętać, że konkubentowi nie przysługuje prawo do uzyskania renty rodzinnej po zmarłym, pracującym partnerze. Jednak w przypadku posiadania wspólnych dzieci, renta rodzinna będzie przysługiwała dzieciom narodzonym w trakcie trwania konkubinatu.